Filmler ve diziler temelde başroldeki karakterin ulaşmaya çalıştığı bir şey için önündeki engellerle savaşmasını anlatırlar. Kahramanın kendisi ve önündeki engeller öykünün “ÇATIŞMA” sının iki tarafıdır. Hemen her öykü kısaca özetlendiğinde yapısı şu örneğe benzer: “İki köpek ve bir kemik”.
Bu örnekte birinci köpek bizim başrol oyuncumuzdur. Literatürde öyküdeki iyi kahramana “pratagonist” denilir. Diğer köpek ise pratagonist ve amacı (kemik) arasında angeller yaratmakla yükümlüdür. Kötü kahramana ise “antagonist” denilir. Pratagonist ve antagonistin “kemik” uğruna çatışmaları öykünün bel kemiğidir. Öyküde çatışma kısa bir tanıtım bölümünün ardından kendini açık biçimde göstermelidir. Çatışmanın sonlanması, pratagonistin “kemik” için girdiği mücadeleyi kazanması veya kaybetmesi, öykünün kesin olarak sonudur.
Şüphesiz filmler ve diziler “iki köpek ve bir kemik” öyküsünden çok daha karmaşık yapılara sahiptirler. Ama bu basit örneğin bile çeşitli tekniklerle karmaşık bir hale getirilmesini göreceğiz.
ÇATIŞMALAR HANGİ BİÇİMLERDE OLABİLİRLER:
Çatışmanın biçimi sonsuz varyasyonda olabilir. En çok kullanılanlar şunlardır denilebilir:
Ana kahramanın amacına ulaşması için yine belirli bir insanla çatışması. En çok görülen çatışma tipidir. Özellikle macera filmleri, aksiyonlar, polisiyeler, intikam filmleri örnek sayılabilirler. Bu tip çatışmalarda pratagonistin kendi hayatı, sevdiklerinin hayatı, değerli bir eşyası, bazan da tüm insan ırkı antagonistin tehdidi altındadır. Yüzüklerin efendisi: Sauron tüm Orta Dünya’ya hükmetmek ister. Frodo sevdiklerinin hayatı ve özgürlükleri için bunu engellemek peşindedir. Süperman her zaman dünyayı yok etmek isteyen çok güçlü bir kişiyle savaşır. Batman’in tüm derdi Joker’in Gotham şehrini ele geçirmesini önlemektir. Çöpcüler Kralı ise Kemal Sunal’ın Ayşen Gruda’nın ilgisini Şener Şen’in üzerinden kendisine çekmeye çalışması üzerine kuruludur. Babam ve Oğlum, adından anlaşılacağı üzere baba ve oğul arasındaki çatışmaya dayanır.
Pratagonistin amacına ulaşmasını her zaman başka bir insan engellemez, bazan da orman, deniz, sel baskını, çöl sıcağı, kutup soğuğu, yüksek dağ, derin vadi,… gibi herhangi bir doğa yapısı, olayı, durumu antagonist görevini alabilir. Dikey Limit, dağda mahsur kalan kardeşini acımasız doğa koşullarına rağmen, kendi hayatını tehlikeye atarak kurtarmaya giden bir kahramanı anlatır. Finding Nemo’ da baba balığın oğluyla arasındaki en büyük engel aslında uçsuz bucaksız okyanustur. 127 Saat, Titanik filminde doğa yine önemli bir rol oynar. Jaws bir polis ve köpekbalığı arasında geçer.
Genellikle bir veya bir grup insanın değerlerinin, daha güçlü bir insan toplumu tarafından reddi üzerine kuruludur. Tüm zenci hareketi filmleri, bir çok yahudi soykırımı filmleri bu çatışmayı kullanmışlardır. Farklı siyasal bakış, eşcinsellik, kadın eşitliği gibi temaları olan filmler yine örnek sayılabilirler. Bu tür filmlerde ana kahraman çoğu zaman direk olarak toplumla değil, toplumun bir temsilcisi ile çatışmaya girer.
Bazı öykülerde kahramanlar kendi zaafları ile savaşırlar. Issız Adam’ın en büyük derdi yine kendisidir. Romantik filmlerde, çocuk filmlerinde sıklıkla kahramanın utangaçlık, unutkanlık, egoistlik, tembellik, oburluk gibi “içsel” bir sorunu temel çelişkidir. 2015 in en önemli Oscar adayı “Birdman” benzer bir filmdir.
ÇATIŞMANIN MASKELERİ
Çatışmalar filmlerde çoğu zaman “2 köpek 1 Kemik” örneği kadar net olmayabilir. Çatışma başka maskelerle kendini gösterebilir. Verilmesi gereken bir karar, kazanılması gereken bir yarış, ortadan kaldırılması gereken bir tehdit, aşılması gereken bir baskı, aranıp bulunması gereken bir şey, çözülmesi gereken bir sır, yakalanacak bir katil,… Yüzüklerin Efendisi temelde Sauron ve Frodo arasındaki bir çatışmadır. Ancak güç yüzüğünün yokedilmesine indirgenmiş olarak öykü akar. Doktor Civanım, bir kasabadaki sahte doktorun aşkını anlatır. Ancak film büyük oranda doktorumuz ve kızın bir başka talibi arasındaki spor oyunlarına odaklanır. Şeytan filmi temelde bir annenin kızını koruma öyküsüdür, ancak bir korku filmi olarak tasarlandığı için çatışma rahip – şeytan savaşı olarak maske takar.
ÇATIŞMALARIN BİÇİMLERİ EVRELERİ
Öykü süresince bir çok çatışma ortaya çıkar. Ancak temel çatışma genellikle yerinden oynamaz. Biçim değiştirse dahi filmin omurgasını oluşturmaya devam eder. Jaws filminin ilk bölümünde asıl çatışma kasabanın polis şefi ve belediye başkanı arasındadır. Ancak bir süre sonra bu çatışma tamamen sonlanır, çünkü köpekbalığı tehditi çok güçlüdür. Yan çatışmalar bir bölümde etkin olsada asla filmin genelinde ana çatışmayla rekabete girmemelidir.
Kahramanın önünde birden fazla engel olabileceği gibi kahramanın farklı çatışmaları da olabilir. Scarface filmi dışarda bir gangsterler savaşıyken, içeride Tony Montana’nın kendisini annesine kabul ettirme çatışmasını, kızkardeşini tehlikeden koruma güdüsünü ve onunla çatışmasını görürüz. Tony Montana bir uyuşturucu imparatoru iken “asla kadınları ve çocukları öldürmeme” ilkesi ile tüm imparatorluğunu tehlikeye atar. Bir yanda uyuşturucu baronluğu, bir yanda vicdan kaynaklı gelgitleri ve zor kararları ile Tony Montana hafızalara kazınan bir efsane karaktere dönüşür.
Bazı senaryo kuramcıları kahramanın önündeki engeller için çeşitli formüller yaratmaya çalışmışlardır. Bu formüllendirmeler özetle kahramanın en az 4 engeli olmasını önerirler. Bunlar çevresel, ekonomik, ailesel, duygusal, psikolojik, fiziksel, poitik vs. olabilir. Frodo için düşünelim: Çevresel: Sauron, fiziksel çatışma: boyca küçük ve güçsüz olması, psikolojik 1: yüzüğe karşı koyma iradesinin sürekli azalması, psikolojik 2:Sadık Sam’den kuşkulanması ve hain Gollum’a inanması. Rocky için düşünelim: Ekonomik: Fakir olması, dışsal: Apollo Creed’in ondan çok daha iyi boksör oluşu, duygusal: Adrian ile ilişki kuramaması, psikolojik: Boks hocasının onu kulüpten atmasının ağırlığı, vicdani: mafya için ucuz tahsilatçılık yaparken borcunu ödeyemenleyere acıması…
Çatışma çoğu zaman pratagonist ve antagonist arasında “dış” denilebilecek bir yapıda olabilir. Ancak çatışma konusu mümkün olduğu kadar taraflar arasında “kişisel” bir soruna dönüştürülmelidir. Jaws filminde köpekbalığı şerifin oğluna da saldırır. Şerif önce sorumlu olduğu için kasaba adına köpekbalığı ile savaşırken bir süre sonra ailesini korumak için balığın peşine düşer. Olay kişisel bir savaşa dönüşür.
Çatışma daha önce de denildiği gibi filmin başlarındaki 10 – 20 dakikalık bir tanıtım bölümünün ardından hemen ağırlığını hissettirir. Film boyunca pratagonist ve antagonist ile onların dostları, yandaşları arasında mücadele yaşanır. Filmin sonundaki final bölümünde bu mücadelenin mutlaka bir sonuca bağlanması gerekir. Bir çok filmde filmin son sahnesi, antagonist ve pratagonistin birebir savaşını anlatır. Bu bölümde tarafların yandaşları artık onlarla olmaz. Silah güçleri hemen hemen eşit tutulur. Seyirci bu adil ve ilkel savaşı kahramanın kazandığını görmek ister.
“Final Bölümü” terimi ile bu sahne kastedilmez, olayların bu sahneye doğru evrilmeye başlamasından sonra geçen tüm öykü bölümü kastedilir. Bu sahne literatürde “climax” olarak adlandırılır. “Climax” terimi “cinsel boşalma” anlamına da gelir. Tüm film bir cinsel eylem olarak düşünülürse “climax” filmdeki çatışmanın en sert ve çıplak yaşandığı an anlamına gelir.